Biały dym uniósł się w czwartek 8 maja o godzinie 18:07 nad Kaplicą Sykstyńską, ogłaszając światu, że 133 kardynałów elektorów wybrało nowego następcę świętego Piotra. Kilka minut później kardynał Dominique Mamberti ogłosił z balkonu Bazyliki Świętego Piotra tradycyjną formułę: "Habemus Papam" – "Mamy Papieża". Wybór konklawe padł na amerykańskiego kardynała Roberta Francisa Prevosta, który przyjął imię Leon XIV, stając się tym samym 267. papieżem Kościoła katolickiego.

Wybór ten jest historyczny pod wieloma względami: nigdy wcześniej obywatel amerykański nie zasiadł na papieskim tronie. Po zaledwie dwóch dniach konklawe i czterech rundach głosowania kardynałowie wybrali człowieka, którego droga życiowa uosabia zarówno Amerykę Północną, jak i Amerykę Łacińską, dwa wielkie bieguny współczesnego katolicyzmu w Nowym Świecie.

Droga naznaczona misją i służbą

Urodzony 14 września 1955 roku w Chicago, w stanie Illinois, Robert Francis Prevost przeszedł nietypową drogę, która prowadziła go od matematyki do teologii, następnie do prawa kanonicznego, zanim został zaangażowanym misjonarzem w Ameryce Łacińskiej. Jego solidne wykształcenie akademickie odzwierciedla jego intelektualny rygor: licencjat z matematyki na Uniwersytecie Villanova (1977), magisterium z teologii w Catholic Theological Union w Chicago (1982) oraz doktorat z prawa kanonicznego na Papieskim Uniwersytecie Świętego Tomasza z Akwinu w Rzymie (1987).

Jako członek Zakonu Augustianów złożył śluby wieczyste w 1981 roku i został wyświęcony na kapłana w 1982 roku. Jego kariera kościelna naprawdę rozpoczęła się w Peru, gdzie spędził ponad dwadzieścia lat jako misjonarz. Najpierw w prałaturze terytorialnej Chulucanas (1985-1986), następnie w Trujillo (1988-1998), pracował jako formator, profesor prawa kanonicznego, wikariusz sądowy i proboszcz parafii, głęboko zanurzając się w realia Ameryki Łacińskiej.

Jego podwójne obywatelstwo, amerykańskie i peruwiańskie, świadczy o tym głębokim zakorzenieniu w kulturze i społeczeństwie Peru. Jego dwujęzyczność (angielski i hiszpański) czyni go papieżem zdolnym do bezpośredniego zwracania się do znacznej części wiernych katolickich na całym świecie bez pośredników.

Między 1999 a 2001 rokiem wrócił do Stanów Zjednoczonych, aby objąć stanowisko prowincjała augustianów w Chicago, zanim został wybrany na przeora generalnego Zakonu Augustianów, funkcję, którą pełnił przez dwie kolejne kadencje (2001-2013). Ta rola przywódcza w zakonie religijnym obecnym na wszystkich kontynentach dała mu prawdziwie globalną wizję Kościoła.

W 2014 roku papież Franciszek mianował go administratorem apostolskim diecezji Chiclayo w Peru, a następnie biskupem tej samej diecezji w 2015 roku. To doświadczenie duszpasterskie w regionie naznaczonym ubóstwem i nierównościami ukształtowało jego zrozumienie wyzwań, przed którymi stoi Kościół na peryferiach świata.

Jego kariera nabrała decydującego zwrotu w styczniu 2023 roku, kiedy papież Franciszek mianował go prefektem Dykasterii ds. Biskupów i przewodniczącym Papieskiej Komisji ds. Ameryki Łacińskiej, czyniąc go jednym z najbardziej wpływowych ludzi w Watykanie. Kilka miesięcy później, we wrześniu 2023 roku, został kreowany kardynałem, umieszczając go wśród potencjalnych elektorów następnego papieża – roli, której prawdopodobnie nigdy nie wyobrażał sobie, że doprowadzi go samego do papieskiego tronu.

Wizja duszpasterska i teologiczna

Leon XIV jest uważany za człowieka umiarkowanego, bliskiego wizji duszpasterskiej swojego poprzednika, papieża Franciszka. Dyskretny w mediach, wyróżnił się jednak zdolnością słuchania i biegłością w złożonych sprawach.

W kwestiach ekologicznych nowy papież podziela troskę Franciszka o środowisko i "wspólny dom", czego dowodem jest jego zaangażowanie w konferencje na temat zmian klimatycznych. Ta wrażliwość ekologiczna idzie w parze z silnym zaangażowaniem na rzecz najuboższych i migrantów, ucieleśniając opcję preferencyjną na rzecz ubogich, tak drogą dla społecznej doktryny Kościoła.

W zakresie zarządzania kościelnego Leon XIV jest gorącym zwolennikiem synodalności, podejścia mającego na celu uczynienie struktur Kościoła bardziej inkluzyjnymi i partycypacyjnymi. Uważa to podejście za skuteczny środek walki z polaryzacją w Kościele i promowania konsultacji oraz zaangażowania świeckich.

W bardziej wrażliwych kwestiach doktrynalnych nowy papież przyjął zniuansowane stanowiska. Podczas Synodu o synodalności w październiku 2023 roku stwierdził, że "klerykalizacja kobiet" – czyli wyświęcanie ich do ról klerykalnych – nie rozwiąże problemów Kościoła i mogłaby nawet stworzyć nowe. Uznaje jednak znaczenie zwiększonego udziału kobiet na wszystkich szczeblach zarządzania Kościołem.

Jeśli chodzi o błogosławieństwo par tej samej płci, przewidziane w dokumencie Fiducia Supplicans promulgowanym za czasów Franciszka, Leon XIV przyjął zniuansowane stanowisko, podkreślając potrzebę, aby krajowe konferencje episkopatów posiadały pewną władzę doktrynalną do interpretowania i stosowania tych dyrektyw w ich odpowiednich kontekstach kulturowych. To podejście odzwierciedla jego wrażliwość na różnice kulturowe i chęć znalezienia równowagi między jednością Kościoła a różnorodnością realiów duszpasterskich.

Wyzwania walki z wykorzystywaniem seksualnym

Droga Leona XIV nie jest wolna od kontrowersji, zwłaszcza w odniesieniu do jego zarządzania przypadkami wykorzystywania seksualnego. Jako prefekt Dykasterii ds. Biskupów był odpowiedzialny za stosowanie zasad motu proprio Vos estis lux mundi, papieskiego dekretu, który może prowadzić do rezygnacji biskupów uznanych za winnych zaniedbania, ukrywania lub złego zarządzania przypadkami nadużyć z udziałem księży podlegających ich jurysdykcji.

Dwa kontrowersyjne przypadki naznaczyły jego karierę. Pierwszy sięga czasów, gdy był prowincjałem augustianów w Chicago (1999-2001), kiedy ksiądz oskarżony o wykorzystywanie seksualne nieletnich mógł mieszkać w klasztorze augustiańskim w pobliżu szkoły podstawowej. Jego obrońcy twierdzą, że Prevost nigdy nie autoryzował tej konkretnej sytuacji i że miała ona miejsce przed przyjęciem Karty Dallasskiej, która ustanowiła ścisłe protokoły ochrony nieletnich.

Ostatnio pojawiły się pytania dotyczące jego wiedzy i zarządzania oskarżeniami o nadużycia w jego byłej diecezji Chiclayo. Dwóch księży zostało oskarżonych o napaść seksualną na trzy młode dziewczyny, przy czym oskarżenia pojawiły się w kwietniu 2022 roku, gdy Prevost był biskupem. Podczas gdy niektórzy oskarżyciele twierdzą, że nie zbadał właściwie tych zarzutów, diecezja stanowczo zaprzeczyła tym oskarżeniom, stwierdzając, że Prevost zastosował odpowiednie procedury, osobiście przyjął i wysłuchał ofiary oraz zachęcił je do zgłoszenia sprawy władzom cywilnym.

Sposób, w jaki Leon XIV podejdzie do kryzysu wykorzystywania seksualnego w Kościele, będzie jednym z głównych wyzwań jego pontyfikatu. Jego obecna pozycja jako głowy Kościoła nakłada na niego historyczną odpowiedzialność za wprowadzenie niezbędnych reform w celu ochrony nieletnich i osób bezbronnych.

Pierwsze słowa i gesty nowego papieża

Pojawiając się na balkonie Bazyliki Świętego Piotra, Leon XIV pozdrowił zgromadzony na placu tłum, oświadczając po prostu: "Pokój niech będzie z wami wszystkimi." W swoim pierwszym przemówieniu złożył hołd swojemu poprzednikowi, papieżowi Franciszkowi, i wezwał do jedności, miłosierdzia i budowania mostów między narodami.

W poruszającym geście odzwierciedlającym jego przywiązanie do Peru, zwrócił się po hiszpańsku do swoich "peruwiańskich rodaków", świadcząc o swojej dwukulturowej tożsamości, która może charakteryzować jego pontyfikat. Ta podwójna przynależność kulturowa może okazać się cenna dla poruszania się między różnymi wrażliwościami w Kościele powszechnym.

Reakcje międzynarodowe i perspektywy dla Kościoła

Wybór Leona XIV natychmiast wywołał falę reakcji na całym świecie. Prezydent USA Donald Trump określił ten wybór jako "wielki zaszczyt" dla swojego kraju, podczas gdy premier Hiszpanii Pedro Sánchez wyraził nadzieję, że ten pontyfikat przyczyni się do dialogu i obrony praw człowieka.

Prezydent Francji Emmanuel Macron powitał "historyczny moment dla Kościoła katolickiego i jego milionów wiernych", a prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski podkreślił znaczenie moralnego wsparcia Watykanu w wysiłkach pokojowych w Ukrainie.

Pontyfikat Leona XIV odbywa się w globalnym kontekście naznaczonym rosnącymi napięciami geopolitycznymi, kryzysem ekologicznym, utrzymującymi się nierównościami gospodarczymi i galopującą sekularyzacją w wielu tradycyjnie katolickich regionach. Jego formacja intelektualna, doświadczenie misyjne i wrażliwość na różnorodne realia Kościoła powszechnego mogą pozwolić mu na podejście do tych wyzwań z odnowioną perspektywą.

Wybór papieża pochodzącego z Ameryk, zakorzenionego zarówno w gospodarczej potędze Północy, jak i głęboko zaznajomionego z duszpasterskimi wyzwaniami Południa, może ucieleśniać most między różnymi rzeczywistościami kościelnymi. Jego pontyfikat niewątpliwie będzie nosił znamię tej podwójnej tożsamości, dążąc do pogodzenia tradycji i innowacji, uniwersalności i partykularności, w Kościele, który nieustannie się rozwija.

Wraz z rozpoczęciem pontyfikatu Leona XIV, Kościół katolicki znajduje się na rozdrożu swojej historii, wezwany do odpowiedzi na wyzwania współczesnego świata, pozostając jednocześnie wiernym swojej dwutysiącletniej misji. Przyszłość pokaże, czy pierwszy amerykański papież w historii będzie potrafił poruszać się z mądrością i odwagą w tych burzliwych wodach, prowadząc Kościół ku nowym horyzontom, zachowując jednocześnie dziedzictwo swoich poprzedników.